Pukając do wielu bram

Wybranie „Niepełnych” na lekturę w konkursie polonistycznym, a więc uznanie ich z jakichś względów za książkę ważną, stawia w nowym świetle kłopoty, jakie miałem ze znalezieniem wydawcy. I pokazuje, że polskich wydawców ważne książki nie interesują.

Pierwszą odmowę dostałem od wydawcy „Kanalii”, który był wyraźnie rozczarowany, że nie napisałem znowu kryminału. To też jest typowo polskie, zamiast wziąć autora z dobrodziejstwem inwentarza, nastawić się na długoletnią współpracę, publikować wszystko, co napisze, wybiera się z jego twórczości rodzynki (przez „rodzynki” należy rozumieć nie rzeczy dobre, tylko rokujące szanse na dużą sprzedaż), a z resztą niech autor chodzi sobie po prośbie gdzie indziej.

Potem odmowy zaczęły spływać z pozostałych wydawnictw: Czarne, Świat Książki, Znak, Czytelnik. Niektóre, jak Muza czy Wydawnictwo Literackie, nie raczyły w ogóle odpowiedzieć. Nikt nie napisał tego wprost, ale powód był oczywisty, zakładano, że o niepełnosprawnych mało kto będzie chciał czytać. Że czytelnik, gdy tylko zobaczy, że główni bohaterowie to dziewczyna na wózku i niewidomy chłopak, odłoży książkę, uznając ją za jakąś „moralizatorską bajeczkę o niepełnosprawności”. I niestety trudno było temu założeniu odmówić słuszności, fizycznie nie zamykamy już kalek w gettach, mentalnie wciąż tak. Stąd zresztą próba zmiany tytułu i wciskanie czytelnikowi „Niepełnych” jako romansidła: miłość się sprzedaje, kalectwo nie.

Jedno z mniejszych wydawnictw odrzuciło książkę, dawszy ją do wewnętrznej recenzji właśnie niepełnosprawnym. W pierwszym momencie uznałem, że przynajmniej podeszło poważnie do sprawy, ale potem zreflektowałem się, że to przecież kompletny absurd. Po pierwsze powieść to nie reportaż. Gdyby kryminały dawać do oceny prawdziwym komisarzom policji, nie miałyby szans na wydanie. A po drugie taki wybór recenzentów świadczył o tym, że w wydawnictwie niewiele z powieści zrozumieli. Przytoczę znowu fragment recenzji Agnieszki Tatery (chętnie ją cytuję, bo to jedna z najtrafniejszych analiz „Niepełnych”): Ale wbrew pozorom nie jest to powieść mająca na celu uczenie nas akceptacji faktu, że osoba niepełnosprawna, to ktoś taki sam, jak my, oswajania nas z tą tematyką. (...) Ja widzę ją jako opowieść o dwóch duszach poszukujących miłości. O tęsknocie, nadziei, przyjaźni, zrozumieniu, poświęceniu, współżyciu, związkach, odpowiedzialności za swoje czyny, przyczynach i skutkach, walce o szczęście.

W tym czasie wydawnictwo Otwarte opublikowało książkę sparaliżowanego Janusza Świtaja pt. „12 oddechów na minutę”. Szef Otwartego zapewniał w wywiadach, że decyzja o publikacji została podjęta ze względu na walory książki, a fakt, że Świtaj stał się celebrytą, nie miał znaczenia. Błogosławieni, którzy uwierzyli, bo redaktorzy Otwartego do tego stopnia nie zainteresowali się „Niepełnymi”, że nawet nie raczyli potwierdzić otrzymania tekstu, choć zapewnienie, że każdy autor takie potwierdzenie otrzyma, widniało na stronie wydawnictwa.

Z wydawnictwa W.A.B. dostałem odpowiedź, że powieść bardzo im się podoba i mam ją dla nich trzymać. Nie jestem nowicjuszem w branży wydawniczej i potrafiłem ją sobie prawidłowo zinterpretować. Ktoś mniej zorientowany mógłby wziąć ją za dobrą monetę, a ponieważ W.A.B. promuje swoje książki lepiej od konkurencji, odrzucić inne oferty. Obudziłby się z ręką w nocniku, bo ta odpowiedź znaczy mniej więcej tyle: „Książka nadaje się do druku, teraz będziemy ustalać, czy się sprzeda. Ale recenzje wewnętrzne kosztują i byłoby kijowo, gdybyśmy wyłożyli te paręset złotych, po czym dowiedzieli się, że podpisał pan umowę z innym wydawnictwem. A sam pan rozumie, że bliższa koszula ciału, więc generalnie mało nas obchodzi, że odrzucając inne oferty, może się pan pozbawić szansy na wydanie”. I rzeczywiście po paru miesiącach przyszła ostateczna odpowiedź: „Nie jesteśmy zainteresowani”. Oczywiście bez żadnego „przepraszamy, że pana przetrzymaliśmy”.

Właściwie straciłem już nadzieję, że znajdę wydawcę, bo dziewięć miesięcy po tym, jak zacząłem rozsyłać tekst, nie miałem żadnej pozytywnej odpowiedzi (dla porównania: „Kanalia” po pół roku była na rynku), kiedy chęć wydania wyraził Prószyński. Całkowicie mnie to zaskoczyło, posłałem im książkę tylko dlatego, że nie miałem już gdzie posłać, ale dobrze pamiętałem, że Prószyński jako jedyny ocenił „Kanalię” nie tylko jako książkę złą, ale wręcz grafomańską. I nagle chcieli wydawać grafomana, mało tego, zapytali, czy piszę coś jeszcze. A kiedy zaproponowali mi tłumaczenie szwedzkiego kryminału i prosili, bym nie odmawiał, gdy propozycji nie przyjąłem, moja satysfakcja nie miała granic. Bo Prószyński był tym wydawnictwem, które na początku mojej kariery tłumaczeniowej oceniło, znów zresztą jako jedyne, że tłumaczę słabą polszczyzną.

Można zapytać, o co chodzi, nikt nie obiecywał, że będzie łatwo, a w sumie dobrze się skończyło: powieść opublikowało duże wydawnictwo. Niby racja, tylko że w sytuacji, kiedy jest zaledwie jeden chętny, pozycja negocjacyjna autora jest żadna, musiałem przystać na mocno nierewelacyjne warunki. Swoimi kanałami dowiedziałem się, że w Świecie Książki „Niepełni” „byli na granicy wydania”. Co w przypadku kolegialnie podejmowanej decyzji może oznaczać, że książka odpadła na przykład pięcioma głosami do czterech. I przy nieco większym pechu mogła odpaść również w Prószyńskim. Tymczasem autor książki, która kwalifikuje się na lekturę, powinien chyba mieć dwie, trzy solidne propozycje wydania, a nie prześlizgiwać się szczęśliwym trafem.