Tłumacz przysięgły - zawód (nie)regulowany

Muszę przyznać, że pani Magda zabiła mi ćwieka, pytając w komentarzu pod zeszłotygodniowym wpisem, czy tłumacz przysięgły powinien być zawodem regulowanym. Dotąd przyjmowałem za oczywiste, że takim jest, ale czy rzeczywiście ma to uzasadnienie? Jakby zapytać TEPIS (organizację zrzeszającą niektórych przysięgłych, choć uzurpującą sobie prawo do reprezentowania wszystkich), przytoczyliby dziesiątki argumentów, że absolutnie nie da się inaczej, a podłoże większości tych argumentów byłoby dokładnie to samo, co w przypadku taksówkarzy, notariuszy, przewodników itd.: nie dopuścić nowych do zawodu, bo zwiększą konkurencję i obniżą ceny. TEPIS, kiedy zmieniana była ustawa o zawodzie tłumacza przysięgłego, lansował nawet pomysł, żeby warunkiem uzyskania uprawnień było posiadanie własnej kancelarii: ustawiona wierchuszka TEPIS-u, mając świadomość, że z wiedzą i umiejętnościami wyniesioną z komunistycznych szkół i uprawnieniami nadanymi po uważaniu nie wytrzyma konkurencji z młodymi, którzy przejdą przez trudny egzamin, postanowiła zastopować ich metodą z pokerowych salonów: owszem, grasz lepiej, ale żeby w ogóle siąść do stołu, musisz mieć dużą kasę.

W opisie zawodu tłumacza przysięgłego na liście zawodów regulowanych jest informacja, że to osoba zaufania publicznego. Tłumacz przysięgły pełni trochę rolę notariusza, bo, powiedzmy sobie, przełożenie metryki urodzenia to żadna filozofia i przysięgły bierze pieniądze przede wszystkim za poświadczenie, że dokument w j. polskim dokładnie odpowiada temu w j. obcym, a nie za wykonanie ciężkiej pracy, bo tę od piątego aktu urodzenia wykonuje mechanicznie. Ale skoro wprowadza do obiegu oficjalne dokumenty, to musi mieć jak notariusz wysokie morale i regulowanie zawodu ma na celu niedopuszczenie do niego niewłaściwych osób. Tyle teoria. W praktyce te osoby zaufania publicznego notorycznie w dwóch punktach łamią prawo. Pierwszym jest unikanie tłumaczeń na rzecz wymiaru sprawiedliwości (mimo że ustawa obowiązek wykonywania takich tłumaczeń na przysięgłego nakłada), bo stawki urzędowe i z każdym rokiem realnie coraz niższe. Drugim jest zatajanie, że nie widziało się oryginału na oczy i opatrywanie tłumaczenia klauzulą, że jest zgodne z „okazanym dokumentem”, choć ustawa jednoznacznie nakazuje podać, czy ten okazany dokument był kopią czy oryginałem. Ale wiadomo, jak się napisze klientowi, który przysłał skan, że tłumaczenie z kopii albo zażąda dosłania oryginału, ten będzie niezadowolony. A co tam ustawa, ważny klient, nawet jak się jest - czy ma być - osobą zaufania publicznego. (Nawiasem mówiąc, Ministerstwo Sprawiedliwości o obu tych praktykach doskonale wie i nie ma najmniejszego zamiaru nic z tym zrobić.)

Drugim, wydawałoby się rozsądnym, argumentem za tym, że o dopuszczeniu do zawodu tłumacza przysięgłego decyduje egzamin, jest to, że sąd czy prokurator musi mieć pewność, że osoba, której zleci tłumaczenie, będzie potrafiła je wykonać. Poza metrykami urodzenia tłumaczy się przecież też naprawdę trudne rzeczy. I znowu teoria rozmija się z praktyką. Po pierwsze, jest cała masa tłumaczy przysięgłych (w tym i ja), która nigdy żadnego egzaminu nie zdawała, bo przed zmianą ustawy uprawnienia dostawało się decyzją administracyjną prezesa sądu na podstawie skończonej filologii. Po filologii niekoniecznie trzeba umieć tłumaczyć, ale kiedy zmieniano ustawę, zamiast sprawdzić, czy starzy to potrafią, automatycznie przedłużono im uprawnienia. Po drugie, to sprawdzanie umiejętności dotyczy głównie terminologii prawniczo-ekonomicznej, ale od tłumacza przysięgłego wymaga się, żeby znał się na wszystkim (też na medycynie i technice), choć takich gigantów, którzy znają się na wszystkim, jest mało i powinny być specjalizacje.

Przyjmijmy jednak, że sto procent osób na liście przysięgłych to kompetentni tłumacze. Niekoniecznie uzasadnia to istnienie takiej listy. Bo można sobie wyobrazić, że sądy i prokuratury organizowałyby przetargi na wykonywanie tłumaczeń. Podobnie jak organizuje się przetargi na tłumaczenia dla Komisji Europejskiej. A przecież nie można powiedzieć, że są one mniej istotne niż tłumaczenie w postępowaniu sądowym.

Czyli dochodzę do wniosku, że tłumacz przysięgły wcale nie musi być zawodem regulowanym.

Natomiast trzeba wskazać, że obecna sytuacja ma jednak swoje plusy. Bo jeśli chodzi o przetargi, to w praktyce jest tak, że wygrywa oferent z najniższą ceną, a nie ten, który oferuje najlepszą cenę w stosunku do jakości. Skutkowało to tym, że tłumaczenia unijne były mocno koślawe, tymczasem w sądach takie się nie zdarzają. (Co z niekompetentnymi tłumaczami, o których wspomniałem? A ci dawno tak się urządzili, żeby poza metrykami urodzenia nic innego nie brać). Poza tym w przetargach na tłumaczenia marnuje się publiczne pieniądze, nie robiąc ich dla indywidualnych tłumaczy, tylko dla biur tłumaczeń - pośredników, którzy żadnej wartości dodanej nie wnoszą. W przypadku rzadkich języków dane instytucje (np. ZUS) potrzebują tłumaczenia na przykład raz na pięć lat. Organizacja przetargów w takim przypadku byłaby wyrzucaniem publicznych pieniędzy. Tłumacze przysięgli tłumaczą też dla zwykłych obywateli i kiedy listę zastąpimy przetargami, ktoś musiałby organizować przetargi na te tłumaczenia. Ktoś czyli urząd, do którego obywatel z takim tłumaczeniem miałby trafić. Wyszłoby na strzelanie z armaty do wróbla i lepsza chyba (bo tańsza) jedna scentralizowana lista, z której każdy potrzebujący oficjalnego tłumaczenia może skorzystać.

Poza tym założenie, według którego na tę listę ma się trafiać, jest właściwe. To znaczy wystarczy potwierdzenie umiejętności i bez łaski jest się na nią wpisywanym (nie jest np. wymagana zgoda korporacji czy sztucznie ograniczana liczba tłumaczy). I znowu w praktyce jest gorzej. Przedstawiciele korporacji zasiadają w komisji egzaminacyjnej (nie mają tam wprawdzie większości, ale i tak nie powinni), nie ma tłumaczeniowych studiów podyplomowych z rzadkich języków (a takie studia kandydat musi się skończyć, jeśli nie legitymuje się dyplomem filologii - ten wymóg ma być zmieniony, ma zostać sam egzamin), opłata za egzamin chyba znacznie przekracza jego koszty, nie jest chyba przestrzegany zapis, że w ciągu roku trzeba zorganizować egzamin, jeśli zgłosi się kandydat z danego języka. To wszystko, zdaje się, skutecznie zabetonowało listę, jeśli chodzi o tłumaczy rzadkich języków. Ale bardziej celowe wydaje się dopasowanie tutaj praktyki do założeń (nie ma barier administracyjnych, jest tylko bariera braku kwalifikacji) niż zmiana całego systemu.

Czyli doszedłem do wniosku, że zawód tłumacza przysięgłego powinien być regulowany (bo wymóg zdania jakichś egzaminów, choćby ściśle merytorycznych, jest przecież takim regulowaniem) i okazałem się korporacjonistą :-)