Oświadczenie

W związku z publikacją moich przekładów powieści:

• „Młodość Martina Bircka” Hjalmara Söderberga (2005)

• „Sprawa Ewy Moreno” Håkana Nessera (2004)

z naniesionymi przez wydawnictwo nieuprawnionymi poprawkami, które nie zostały przedstawione mi do akceptacji, a w części są błędami dyskwalifikującymi mnie jako kompetentnego tłumacza, oświadczam, że ww. przekłady nie mogą być uznane za moje, a za zawarte w nich błędy odpowiedzialność ponoszą redaktorzy obu pozycji.

Informuję jednocześnie, że w związku z naruszeniem moich osobistych praw autorskich oraz odrzuceniem przez wydawnictwo żądania, by ww. przekłady opublikować we właściwej wersji, zaaprobowanej przeze mnie w korekcie autorskiej, wystąpię przeciwko wydawnictwu na drogę postępowania sądowego.

Wyjaśnienie.

Kiedy przygotowywałem „Kanalię” do wydania elektronicznego, ze zdumieniem odkryłem, że przy pierwszym wydaniu książka po korekcie autorskiej powędrowała do ponownej redakcji i w tej wersji redaktorskiej została wydrukowana, bez pytania mnie o zdanie, czy na poprawki naniesione przez nowego redaktora wyrażam zgodę. Ponieważ jest to naruszenie prawa, gdyż o ostatecznej wersji powieści może decydować wyłącznie pisarz, a wydawnictwo zobowiązane jest (wg art. 60 prawa autorskiego) przedstawić mu zredagowany tekst do wglądu, by zadecydował, czy redaktorskie poprawki akceptuje czy odrzuca (to jest właśnie korekta autorska), zażądałem wyjaśnień. Szef wydawnictwa okazał skruchę, przeprosił i zapewnił, że była to sytuacja wyjątkowa, nie potrafił ustalić, jak do niej doszło, gdyż osoby pracujące przy książce już z wydawnictwa odeszły, ale na pewno odbyło się to bez jego aprobaty. Zadowoliłem się tym wyjaśnieniem, żądając jednak oficjalnych przeprosin. Żądanie zostało przyjęte. Ponieważ w chwili rozmowy nie miałem sprecyzowanych oczekiwań, jak takie oficjalne przeprosiny miałyby wyglądać (szczerze powiedziawszy, nie spodziewałem się, że wydawca się przyzna), powiedziałem, że określę to później. Kiedy się nad tym zastanawiałem, coś mnie tknęło, żeby sprawdzić również moje przekłady opublikowane przez to wydawnictwo. I już nie ze zdumieniem, ale z wściekłością odkryłem, że przy każdym redaktorzy w mniejszym (dotyczy to „Karambolu” Håkana Nessera i „Zamachowca” Lizy Marklund) lub większym stopniu majstrowali, nieprzestrzeganie zasady, że po korekcie autorskiej nie wolno nanosić żadnych poprawek, okazało się nie wypadkiem przy pracy, tylko stosowaną w tym wydawnictwie normą.

Co gorsza, redaktorzy, którzy wzięli przekłady do ponownej obróbki, albo nie znali szwedzkiego, albo mieli oryginał i rozstrzygnięcia autora w takim samym poważaniu, jak moje tłumaczenie. I tak redaktor „Sprawy Ewo Moreno” np. konsekwentnie wyróżniane przez Nessera słowo „komisarz”, kiedy mowa jest o Van Veeterenie, zastąpił po prostu nazwiskiem, bo pewnie nie znał serii i nie wiedział, że to postać szczególna, a czemu polski redaktor miałby przejmować się tym, co chciał wyrazić szwedzki pisarz, a jego tłumacz oddać. Redaktor „Młodości Martina Bircka” dopisał sobie między innymi, że dzwony w kościele biły głośno (str. 12), że brat Billfelta jest dżentelmenem prawdziwym (str. 52), że czysta miłość należała do sfery lirycznej poezji niestety (str. 67), chociaż głośno dzwoniło wyłącznie w jego uszach, nieprawdziwych dżentelmenów zna tylko on, a to, że o przynależności czystej miłości do sfery lirycznej należy wyrażać się z ubolewaniem, jest jego prywatną opinią, której narrator nie wyraził.

Zgłosiłem się ponownie do wydawnictwa, wskazując, że poprzednie wyjaśnienia okazały się nieprawdziwe, że wydawnictwo lekceważy prawa autorskie pisarzy i tłumaczy niejako programowo, a w tej sytuacji nie mogę zadowolić się wyłącznie przeprosinami. Zażądałem pewnej sumy tytułem zadośćuczynienia za naruszenie moich praw autorskich, bardzo umiarkowanej, jeśli wziąć pod uwagę zarówno orzecznictwo sądów w tym zakresie, jak i zamożność wydawnictwa, któremu trafił się jeden z największych bestsellerów ostatnich lat. Zależało mi jednak na ugodowym załatwieniu sprawy, bo ostatnio zamiast pisać książki, pisuję pozwy.

Na hasło „pieniądze” szef wydawnictwa przestał się przyznawać do błędu i poinformował mnie, że dokonane zmiany „są niewątpliwie przykładem drobnych poprawek korektorskich wprowadzonych już po ostatecznej redakcji”, że tę opinię potwierdza jego prawnik, który „ma w tego typu sprawach znaczące doświadczenie”, więc jeśli chcę, mogę sobie iść do sądu, ale sprawę pewnie przegram.

Arogancja typowa dla polskiego wydawnictwa, które nie potrafi przyznać się do złamania prawa czy umowy i ponieść konsekwencji, woli straszyć rzekomo dobrym prawnikiem w przekonaniu, że autora na takiego nie stać, a sam do sądu nie pójdzie. Jakoś się nie boję, bo wygrywałem już sprawy z takimi, którzy w dziedzinie prawa autorskiego uchodzą za tuzów, zresztą jak na dłoni widać, że to strachy na Lachy. Bo jedno z dwojga: albo prawnik rzeczywiście nie wie, że nie ma czegoś takiego „jak drobne poprawki korektorskie po ostatecznej redakcji” (nie mówiąc o tym, że za taką poprawkę nie można uznać dopisywania w tłumaczeniu treści, których w oryginale nie ma), czyli jest skrajnie niekompetentny, albo doskonale o tym wie, ale - zakładając, że tłumacz nie zna prawa - podsuwa mocodawcy dęte wyjaśnienie, jakie ten ma przedstawić, licząc na to, że tłumacz w nie uwierzy i do sądu nie pójdzie.

A dlaczego nie wolno wprowadzać nawet drobnych poprawek korektorskich, nie przedstawiając ich do wglądu autorowi/tłumaczowi? Ano dlatego, że coś, co redaktorowi wydaje się oczywistą pomyłką, wcale nie musi nią być. Autor i tłumacz spędzają nad tekstem setki godzin, znają go od podszewki, redaktor siada do niego z doskoku i nie jest w stanie dostrzec różnych niuansów. W „Młodości Martina Bircka” we frazie „w trakcie długich, samotnych wędrówek po obrzeża miasta” redaktor zmienił „obrzeża” na „obrzeżach”, tymczasem bohater nie chodził po obrzeżach, tylko do nich docierał! A nawet gdybym rzeczywiście się pomylił i poprawka redaktorska byłaby zasadna, to i tak wymaga mojej akceptacji, bo przecież na takich drobnych poprawkach polega redakcja. Piszący czy tłumaczący na pewnym poziomie nie robią jakichś rażących błędów i klasyczna redakcja jest wygładzaniem tekstu, a nie pisaniem go od nowa. Jeśli od tej strony spojrzeć na stanowisko wydawnictwa, to widać, że podzieliło ono redakcję na dwie części: taką, która wymaga akceptacji autora i taką, która tej akceptacji nie wymaga. Czym różni się jedna od drugiej, trudno dostrzec, bo w przypadku moich książek liczba wprowadzonych poprawek była w tej pierwszej redakcji często mniejsza od wprowadzonych w drugiej, a ich charakter był taki sam.