Ślepota mola książkowego

Autor bloga Galeria Kongo zamieścił recenzję książki „Gdzie mól i rdza”. Wszedłem, przeczytałem, przyjąłem do wiadomości, że uważa powieść za złą, i miałem właśnie zamknąć okno przeglądarki, kiedy pojawił się komentarz niejakiej Koczowniczki.

Znam tylko "Niepełnych" tego autora. Wrażenia miałam mieszane. Niektóre partie książki uważam za bardzo dobre, inne za niedopracowane albo przydługie. W jednym z fragmentów niewidomy od urodzenia bohater myśli tak: "Staram się zorientować, czy poza ptakami mam w zasięgu wzroku inne zwierzęta". A przecież człowiek niewidomy od urodzenia, nie mający wzroku nie może ocenić, co znajduje się w zasięgu jego wzroku. Szkoda, że pan Pollak nie dopracował tej powieści.

Cofnijmy się trochę w czasie. Koczowniczka zamieściła recenzję „Niepełnych” na swoim blogu. Dość krytyczną, ale na krytyczne recenzje reaguję po prostu zamknięciem okna przeglądarki, a po godzinie nie pamiętam, co w nich było. Tutaj nie zamknąłem, bo Koczowniczka robiła właśnie to, co w komentarzu powyżej: pokazywała mnie jako idiotę, który albo nie wie, że niewidomy nie widzi, albo zapomina, że ma niewidomego bohatera. Do tego myliła sporo faktów z powieści. Zastanawiałem się, co z tym fantem począć. Nie uśmiechała mi się dyskusja z osobą, która stosowała następującą logikę: „Również starszy brat Jacka nie budzi sympatii (…) Choć jest lekarzem (…) źle wyraża się o szkole dla niewidomych w Laskach” (proszę mi wyjaśnić, dlaczego o lekarzu źle świadczy to, że ma niepochlebną opinię o Laskach). Z doświadczenia wiedziałem też, że dyskusja z blogerem, który nie potrafi z sensem napisać o książce, jest bezcelowa. Uwag autora tak czy tak nie przyjmie do wiadomości, a będzie zarzucał mu, że czepia się o negatywną recenzję (taki zarzut potrafią postawić nawet blogerzy, którzy napisali recenzję pozytywną (sic!), kiedy zwraca im się uwagę, że na przykład nie powinni ujawniać zwrotów akcji). Postanowiłem przełknąć tę gorzką pigułkę i machnąć na wpis Koczowniczki ręką.

Półtora miesiąca później natknąłem się na recenzję innej mojej książki. Niemile zaskoczony zobaczyłem, że Koczowniczka dzieli się pod nią swoimi odkrywczymi przemyśleniami, jak to nie wiem, że ślepy nie może mieć nic w zasięgu wzroku. Uznałem, że w tej sytuacji nie mam wyboru, skoro panienka zamierza łazić po internecie i prezentować mnie jako półgłówka. Na dodatek bez szans na sprostowanie, bo skoro recenzja dotyczyła innej książki niż „Niepełni”, to jej autor nie miał możliwości wskazania Koczowniczce, że bzdury pisze, że w powieści jest wytłumaczone, dlaczego Jacek posługuje się takimi pojęciami jak „zasięg wzroku”. Zamieściłem więc na jej blogu wyjaśniający komentarz, możliwie suchy i rzeczowy (a i tak został oceniony, że nie podoba mi się krytyka). Tak, jak się spodziewałem, do Koczowniczki nic z tych wyjaśnień nie dotarło, ale miałem nadzieję, że powstrzyma ją sam fakt, że bronię swoich rozwiązań. Przez jakiś czas wydawało się, że cel osiągnąłem, ale nie, skoro teraz znowu wyskoczyła ze swoim, tradycyjnym już, komentarzem. Odpisałem jej:

Szanowna Pani Koczowniczko, wyjaśniłem Pani, dlaczego Jacek używa pojęć będących w przypadku osoby niewidomej pozornie bez sensu. To wyjaśnienie zostało zresztą expressis verbis zawarte w powieści. Jacek robi to świadomie, jest to wyraz niezgody na ograniczanie jego świata z racji tego, że jest niewidomy. Dlatego mówi „patrzę”, „widzę”, posługuje się nazwami kolorów. Byłbym więc wdzięczny, gdyby przestała Pani pod każdą recenzją mojej książki zamieszczać komentarz dowodzący, że jestem półgłówkiem, który podczas pisania albo zapomina, że ma niewidomego bohatera, albo nie wie, że niewidomy nie widzi.

Koczowniczka odpowiedziała: Ależ po co te nerwy, przecież czytelnik ma prawo skrytykować te elementy książki, które wydały mu się niedopracowane i kiepskie. A wyjaśnienie, którego Pan udzielił, nie trafiło mi niestety do przekonania. Osoba niewidoma od urodzenia nie może wiedzieć, co to jest zasięg wzroku! Nigdy nie twierdziłam, że jest Pan półgłówkiem (zawsze trzymam się zasady: krytykujemy książkę, ale nie autora) i nie pisałam źle o całej Pana książce. Użyłam słów: "niektóre partie książki uważam za bardzo dobre, inne za niedopracowane albo przydługie". Pana książka wywarła na mnie duże wrażenie i gdyby nie kilka potknięć i słabizn, można by ją zaliczyć do najlepszych polskich powieści ostatnich lat.

No i proszę mi powiedzieć, jak dyskutować z wtórną analfabetką, która na twierdzenie, że z jej oceny _wynika_, że autor jest półgłówkiem, odpowiada, że wcale go tak nie nazwała, a na zarzut pomijania wyjaśnienia zawartego w powieści, że niewidomi pojęć związanych ze wzrokiem używają, chociaż nie widzą, tłumaczy się, że wcale nie napisała źle o całej książce. Uznałem, że trzeba dyskusję pociągnąć, żeby raz na zawsze zamknąć ten temat:

Gdzie Pani w moim komentarzu dopatrzyła się nerwów? Choć nerwy byłyby uzasadnione, bo z Panią to się rozmawia jak właśnie ze ślepym o kolorach. Tu nie ma co trafiać Pani do przekonania, bo Pani nie krytykuje mojej koncepcji bohatera, tylko przemyślaną, świadomie zastosowaną i jednoznacznie w powieści zakreśloną koncepcję Pani przedstawia jako wynik niedoróbki, braku logiki i nieuwagi autora. Przy czym taka niedoróbka i nieuwaga byłyby możliwe tylko w przypadku autora półgłówka, więc jako takiego mnie Pani pokazuje (oczywiście że nie formułując takiego twierdzenia wprost). A osoba niewidoma od urodzenia doskonale może wiedzieć, co to jest zasięg wzroku, bo człowiek jest w stanie rozumowo pojąć, na czym polegają i jak przebiegają zjawiska, których nie widział na własne oczy ani nie przeżył.
Pani wyjaśnienia, że nie napisała Pani źle o całej mojej książce, świadczą o tym, że Pani kompletnie nie rozumie, o co mam pretensje. Nie zastanawia Pani, dlaczego odniosłem się do Pani komentarza, ale ani słowem do powyższej negatywnej recenzji? Jeśli zechce mnie Pani zjechać za koncepcję bohatera, proszę bardzo, to jest Pani święte prawo. Ale jeśli w powieści bohater deklaruje, że kolory są częścią jego świata, bo on nie jest gorszy od widzących, i mówi, że podoba mu się seledynowa farba na ścianach jego pokoju, co jest właśnie wyrazem tego buntu przeciwko niepełnosprawności, a Pani daje wyrwany z kontekstu cytat, że niewidomy mówi, że podoba mu się seledynowy kolor, i komentuje, że autor się pomylił, był nielogiczny i to niedoróbka, bo niewidomy nie może zobaczyć kolorów, to jest to niedopuszczalne fałszowanie albo kompletne niezrozumienie materiału, który Pani ocenia.

Nie widzą państwo tego komentarza w dyskusji pod recenzją? Bo Marlow, czyli ten pan Kongo, go nie dopuścił. W komentarzu nie ma obraźliwych słów, jest rzeczowa polemika, czyli na blogu pana Kongo mamy do czynienia z cenzurą w najlepszym komunistycznym stylu. Po prostu pan Kongo decyduje, kto może prezentować argumenty. Podobnie arbitralnie decyduje, kto może krytykować:

Raz, drugi, trzeci można przeczytać tego rodzaju teksty (mowa o napiętnowaniu grafomanii przez Pawła Pollaka) ale bez przesady. W końcu książki piszą, wydają i czytają dorośli ludzie i każdy decyduje co zrobić z własnymi pieniędzmi i czasem. Ciągłe strzykanie jadem nie tylko, że robi się niesmaczne ale co gorsza jest nudne.

Dla mnie nudne są blogi poświęcone żegludze śródlądowej. Nie przypominam sobie jednak, bym z tego powodu zgłaszał ich autorom pretensje, że nie powinni o żegludze śródlądowej pisać. Po prostu tych blogów nie czytam.
Pan Kongo ma niejakie kłopoty z wyrażaniem myśli, bo nie bardzo wiadomo, jak fakt, że książki piszą, wydają i czytają dorośli ludzie, przekłada się na to, że krytyczne teksty można zamieścić góra trzykrotnie, stosuje interpunkcję godną Kałaskowej (w powyższej wypowiedzi brakuje pięciu przecinków), ale interesujące jest co innego. Poszukałem sobie na blogu pana Kongo i bez trudu znalazłem na nim więcej niż trzy bardzo krytyczne recenzje, w tym wyśmiewanie powieści Katarzyny Michalak i Katarzyny Enerlich, które pan Kongo ma za grafomanki, choć piszą o niebo lepiej od omawianych przeze mnie autorów. Ale oczywiście pan Kongo uprawia krytykę literacką, a ja „strzykam jadem”. Albo hipokryzja godna podziwu, albo nieumiejętność oceny tekstów. I niezła ignorancja, bo regularne komentowanie twórczości grafomanów jest praktykowane nawet w poważnych periodykach literackich (vide np. rubryka „Koktajl z maku” w „Lampie”) i nikt rozsądny nie nazywa tego „strzykaniem jadem”. W tym komentarzu zresztą pan Kongo ujawnił to, co w recenzji jako tako starał się maskować, że jest do mnie uprzedzony. Ale jeszcze ciekawszy jest jego następny komentarz:

Zastanawiało mnie, jakim cudem doświadczeni policjanci nie odróżniają bełtu do kuszy od strzały z łuku.

Nie ma w powieści takiej sytuacji, by policjanci wzięli bełt do kuszy za strzałę z łuku albo odwrotnie. Na dodatek nie chodzi tu o jakieś pojedyncze, epizodyczne zdarzenie, a o kwestię, która pojawia się w kilku miejscach, w związku z czym trudno ją przeoczyć czy źle zrozumieć. Skoro pan Kongo mimo to nie załapał, że policjanci żadnego bełtu do kuszy nie widzieli, to znaczy, że jest wtórnym analfabetą, który nie rozumie, co czyta (w tej sytuacji nie dziwi solidarność z Koczowniczką i niedopuszczanie komentarzy pokazujących jej intelektualne braki). Albo załapał i świadomie kłamie, przypisując mi wymyślone przez siebie błędy, bo bardzo mu zależy, żeby udowodnić, że jestem nieudolnym autorem (który w związku z tym nie powinien strzykać jadem na grafomanów). Za tą drugą wersją przemawiałby następujący passus z recenzji:

(…) trudno zrozumieć czemu Autor tak dużo miejsca poświęcił jego znajomemu, dziennikarzowi lokalnej gazety, bo ani opis panujących w niej stosunków opartych na molestowaniu seksualnym ani jego jazda porsche na basen, by pozostać tylko przy tych przykładach, nawet się nie ociera o rozwiązanie zagadki kryminalnej.

To zdanie jest bardzo zgrabną manipulacją. Rzeczywiście stosunki w redakcji ani wyjazd na basen nie wiążą się bezpośrednio z rozwiązaniem zagadki, czyli pan Kongo napisał prawdę, ale przemilczał, że Kuriata bierze aktywny udział w śledztwie, ten udział jest wynikiem wykonywanego przez niego zawodu (a zatem opisy pracy redakcji są zasadne), a jego teorie są dla tego śledztwa kluczowe. Chyba że pan Kongo rzeczywiście tego wszystkiego nie zauważył. W sumie skoro jeden wtórny analfabeta może przeczytać książkę i nie pojąć, że niewidomy wcale nie widzi kolorów, tylko o nich mówi, to dlaczego drugi nie miałby przeoczyć, że policjantowi ktoś w sposób znaczący w śledztwie pomaga?

Jako pisarz muszę się oczywiście pogodzić z tym, że ktoś będzie negatywnie oceniał moje powieści. I godzę się. Bez słowa przyjmuję do wiadomości, że krytyk ma akcję mojej książki za statyczną i nudną, że uznaje powieść za słabą (sformułowania z recenzji Jane Doe), że zakończenie jest godne telenoweli (to o „Niepełnych”), że tamto, siamto i owamto jest w utworze nie tak, jak powinno. Muszę pogodzić się z tym, że o książkach chcą pisać osoby o tak wątpliwym intelekcie jak Koczowniczka albo o tak ograniczonym warsztacie krytycznoliterackim jak pan Kongo (np. uznawanie za błąd, że bohater ma syna, „który w powieści nie wypowiada ani jednego słowa, bo wyemigrował”, jakby każdy wspomniany członek rodziny bohatera musiał przemówić). Jeżeli pan Kongo chce uznawać za błąd coś, co błędem nie jest, jego sprawa, też nie komentuję. Ale jeśli wymyśla mi sytuacje, których w powieści nie ma, po to, by pokazać, że robię błędy, to tutaj moja zgoda się kończy. Tak samo jak w przypadku robienia ze mnie półgłówka, bo czytająca nie jest w stanie zrozumieć, co napisałem. Jest jakaś granica, której blogerom przekraczać nie wolno. Tą granicą jest rzetelne przytaczanie faktów z powieści, faktów, które komentują i na których podstawie oceniają książkę. Blogowanie to nie pogaduszki przy kawie, gdzie można wymienić się wrażeniami, nie przejmując się, czy dobrze pamięta się szczegóły. To publiczna ocena książki. A jeśli publicznie ocenia się czyjąś pracę, to najpierw rzetelnie należałoby wykonać własną. Trzeba sprawdzić przytaczane fakty i jeszcze upewnić się, czy dobrze się zrozumiało. Bo tego wymaga elementarna uczciwość, to jest kwestia szacunku dla cudzej pracy. Którą można skrytykować, ocenić negatywnie, ale której nie wypada lekceważyć.

I wreszcie nie podoba mi się, że moją pracę ocenia ktoś, kto chowa się za pseudonimem. Debatuję z jakąś Koczowniczką, z jakimś Marlowem. To nie jest realny człowiek. Realny człowiek ma imię i nazwisko. I powinien mieć odwagę je podać, jeśli bierze się za recenzowanie.

A teraz do wtórnych analfabetów, którzy przeczytają ten wpis i zechcą zarzucić mi, że mam pretensje o negatywne recenzje: przeczytaj wpis jeszcze raz, zastanów się, co mnie skłoniło do jego zamieszczenia (odpowiedź jest we wpisie, ale nie wprost), przeanalizuj zarzuty, jakie stawiam. Dalej uważasz, że zirytowały mnie negatywne recenzje? Umów się z Koczowniczką i panem Kongo na kawę, dogadacie się.

PS. Jeśli komentarz miałby dotyczyć treści „Gdzie mól i rdza”, proszę o pamiętanie, że to kryminał i ostrożne przytaczanie faktów. Jeśli w komentarzu będzie za dużo ujawnione, będę musiał niestety go skasować.