O pewnym typowym spotkaniu autorskim

Autorka bloga Read with Nefmi przeżywa, że jako jedyna przyszła na spotkanie autorskie ze mną we wrocławskiej kawiarni kulturalnej Barbara. Szuka przyczyn tego szokującego ją stanu rzeczy, a spotkanie nazywa nietypowym. No cóż. Blogerce po pierwsze umknęło, że wcale by jej na tym spotkaniu nie było, gdyby wydawnictwo Oficynka, z którym nawiązała współpracę, nie poprosiło jej o napisanie z niego relacji. Pojawiła się tam niejako służbowo, więc trudno uznać ją za zwykłego uczestnika, a co za tym idzie, jeśli uczciwie podać liczbę tych, którzy chcieli mnie posłuchać, wyniosła ona zero. Po drugie gdyby blogerka chodziła na spotkania z nieznanymi pisarzami – a najwyraźniej ma pretensje, że inni tego nie robią – wiedziałaby, że jeden uczestnik czy pusta sala nie jest niczym nietypowym. Przy czym wiem to nie tylko jako ten nieznany pisarz, ale właśnie też jako taki uczestnik, któremu zdarzało się tworzyć jednoosobową widownię.

Ba, bywa, że nawet popularni pisarze ściągają niewiele większą publiczność. Niestety, jesteśmy w Polsce, gdzie większość woli posłuchać, co ma do powiedzenia polityk, który nie ma nic do powiedzenia, tylko karmi swój elektorat formułkami, żeby dostać jego głos, albo aktor, który też nie ma nic do powiedzenia, bo sam jeszcze nic nigdy wymyślił, tylko odtwarza, co mu inni napisali. Gdyby ktoś kazał mi zgadywać, ilu czytelników przychodzi na spotkania z Olgą Tokarczuk, to strzeliłbym, że nie mniej niż setka. W każdym razie zanim na spotkanie z nią poszedłem i ze zdumieniem doliczyłem się góra dwudziestu osób. Na Festiwalu Kryminału w Pile pierwszy występował Marek Krajewski, a ja z przerażeniem rozglądałem się po pustawej sali i obliczałem, jakie niedobitki dotrą na spotkanie ze mną, biorąc uwagę przepaść, jaka nas dzieli, jeśli chodzi o popularność. Potem okazało się, że nie było tak źle, ale co się strachu najadłem, to moje. Strachu, bo to był festiwal, na „zwykłym” spotkaniu zerowa frekwencja wprawdzie niczym przyjemnym nie jest, ale też nie rozpaczam z tego powodu, traktuję ją jako jeden z przykrych przejawów rzeczywistości, na który nic nie mogę poradzić. Tym mniej dotkliwy, że się z taką sytuacją liczę i jestem na nią przygotowany. Przed spotkaniem w Barbarze bałem się czegoś innego. Otóż jeśli spotkanie ma się odbyć na przykład w bibliotece i nikt nie przyjdzie, sprawa jest jasna: nie wypaliło, pakuję manatki i wracam do domu. W kawiarni kulturalnej mogą siedzieć ludzie, których status jest niejasny. Nie wiadomo, czy chcą mnie posłuchać, czy jedynie wypić kawę. Zaczynam mówić, a okazuje się, że tylko im przeszkadzam w delektowaniu się cappuccino. I to jest sytuacja, w której człowiek naprawdę głupio się czuje. Kiedy więc dotarłem na miejsce i odkryłem, że w Barbarze część gastronomiczna i kulturalna są wyraźnie rozgraniczone, odetchnąłem z ulgą. Potem moja uwaga skupiła się na tym, że organizatorzy nie zapewnili prowadzącego, a według informacji z wydawnictwa takowy miał być. To mnie zdenerwowało, bo generalnie nie lubię występować sam, a co dopiero kiedy dowiaduję się o tym pięć minut przed spotkaniem. Uważam, że spotkanie z prowadzącym wypada znacznie żywiej i ciekawiej, jest interakcja, którą nie zawsze udaje się uzyskać z publicznością. Moje wypowiedzi są bardziej spontaniczne, bo reaguję na pytania prowadzącego, a nie mówię według przygotowanego scenariusza. I nie czuję żadnej presji, bo nie ja odpowiadam za przebieg spotkania. To prowadzący musi zadbać, żeby wszystko poszło gładko i sprawnie, postarać się wciągnąć publiczność do rozmowy i pacyfikować tych, którzy przyszli nie po to, by pisarza posłuchać, ale żeby mu coś opowiedzieć. Tacy ludzie są zmorą spotkań autorskich, niby zadając pytanie, potrafią wygłaszać długie tyrady i to wcale niekoniecznie o literaturze.

Kiedy studiowałem na UAM, przyjechał do nas Stanisław Barańczak (wtedy uniwersytecka aula była wypełniona po brzegi). Do dziś pamiętam swój podziw, jak facet od głupiego pytania studenta potrafił przejść do sensownej i ciekawej wypowiedzi, nie ujawniając przy tym pytającemu, że zadał głupie pytanie. Okazało się, że mam tę samą umiejętność i z tego względu kiepski prowadzący niespecjalnie mi przeszkadza, a z powodów wskazanych wyżej uważam, że lepszy kiepski niż żaden. Chociaż na ogół miewałem dobrych prowadzących, zresztą wiele nie trzeba, żeby dobrze poprowadzić spotkanie z pisarzem. Jeśli zna się jego książki, ma się przygotowane pytania, ale nie zadaje się ich punkt po punkcie, tylko reaguje na to, co autor mówi, to trudno zawalić sprawę. Ostatecznie esencję spotkania tworzą wypowiedzi pisarza i wystarczy dać mu podkładkę, by wyszło ciekawie. Właściwie tylko raz prowadzący naprawdę mi podpadł, był to gość z wydawnictwa Branta, które opublikowało „Między prawem a sprawiedliwością”. Najpierw wygłosił tak długi wstęp, że zirytowany zwróciłem mu uwagę, że spotkanie jest ze mną, a nie z nim, a potem przeczytał fragment jednego z opowiadań, ujawniając wynik opisywanego w nim procesu (a każdy, kto czyta mojego bloga, wie, że mało co mnie tak wkurza jak spojlerowanie). Dlaczego nie czytałem sam? Bo nie mam za grosz zdolności aktorskich i twardo odmawiam czytania publicznie swoich tekstów. Zawsze mówię prowadzącemu, że albo czyta on, albo nie czytamy w ogóle.

Pytania na spotkaniach na ogół się powtarzają, zwłaszcza że ich tematem jest zwykle cała moja twórczość (również przekładowa), a nie pojedyncza książka. Nie mam tych spotkań tak wiele, by mnie to nużyło, do tego nie muszę przecież za każdym razem odpowiadać tak samo. Zawsze też pojawi się urozmaicenie w postaci pytania, którego nigdy wcześniej nie było (na ostatnim spotkaniu w Szczecinie mówiłem np. o planach tłumaczenia przeze mnie powieści „Ten kto ostrzy wilków kły” Cariny Rydberg, nikt wcześniej się tym nie interesował). Ale są standardowe pytania, których serdecznie nie trawię, a do nich należy „skąd bierze pan pomysły na swoje powieści?”. Ostatnio chyba odpowiadałem, że to tajemnica zawodowa. To też jest zaleta spotkania z prowadzącym, że na dane pytanie można odpowiedzieć krótko i węzłowato albo w ogóle nie odpowiedzieć. Mówię, że odmawiam odpowiedzi albo że nie umiem odpowiedzieć, i już. Prowadzącego czasami na takie dictum zatyka i nerwowo szuka na liście następnego pytania :-), ale uważam, że nie ma nic gorszego, jak udawać wszechwiedzącego albo silić się na odpowiedź na pytanie, którego się na przykład nie zrozumiało, zamiast poprosić o wyjaśnienie. Myślę też, że takie nastawienie przyczynia się do tego, że na spotkania chodzę na pełnym luzie, jest to dla mnie czysta przyjemność, a nie stresujący obowiązek.