Trochę o redagowaniu

Z bloga Koczowniczki dowiedziałem się, że Biblionetka narzuca autorom recenzji regulamin, według którego recenzje publikowane są w serwisie po naniesieniu poprawek przez redaktora, ale bez konsultacji z recenzentem, czy na te poprawki wyraża zgodę.

Zakładając, że autorka bloga i jej czytelnicy niespecjalnie orientują się w przepisach prawa autorskiego lub, co także możliwe, nie postrzegają się jako autorzy, których ta ustawa chroni, wskazałem w komentarzu, czysto informacyjnie, że Biblionetka łamie prawo. Pojawił się na to redaktor z kilkunastoletnim stażem, który oświecił mnie że jeśli w danym serwisie czy danej redakcji wprowadzono takie rozwiązanie, że korekty autorskiej u nich się nie przeprowadza, to – uwaga! – ustawa nie obowiązuje. Ustawa, dodajmy, korektę autorską expressis verbis nakazującą. Dla tych, którzy się nie orientują: korekta autorska (nie mylić ze zwykłą, polegającą na poprawieniu literówek), zwana fachowo nadzorem autorskim, to właśnie owe konsultacje z autorem tekstu, czy na wniesione poprawki wyraża zgodę. Chociaż „konsultacje” to złe słowo, gdyż konsultacje zakładają dyskusję i równość stron, a tu takiej dyskusji ani równości nie ma. Autor te poprawki, które uznaje za niezasadne albo które mu się zwyczajnie nie podobają, może odrzucić bez tłumaczenia się czy wyjaśniania redaktorowi czegokolwiek. Oczywiście, jeśli chce, może je z redaktorem dodatkowo omówić, dopytać, które ten uznaje za istotniejsze, a które mniej, jest to nawet wskazane, ale ostateczna decyzja, zgodnie z prawem, pozostaje w jego gestii.

Czego wspomniany redaktorzyna (bo to będzie właściwe słowo) nie wiedział i nie zamierzał przyjąć do wiadomości. Dyskusję z tym ignorantem, w której z braku argumentów usiłował na mnie przerzucić ciężar udowodnienia, że nie mam racji, mogą państwo prześledzić tutaj. I, niestety, tacy redaktorzy jak on nie są szczególnym wyjątkiem: zerowa wiedza, za to niewzruszone przekonanie o własnej racji i ograniczeniu umysłowym autora. Dodajmy do tego arogancję gazet, serwisów i wydawnictw, które nic sobie nie robią z obowiązującego prawa, i człowiek nierzadko ma okazję zobaczyć w druku swój pokancerowany tekst.

A zauważmy, że nawet w sytuacji, gdy redaktor jest kompetentny, z samej definicji redakcji wynika, że autor wszystkich poprawek nie przyjmie. Bo redakcja to nie tylko poprawienie ewidentnych błędów, ale też zaproponowanie lepszych sformułowań, a to, czy są lepsze, jest kwestią czysto subiektywną, względnie autor z takich czy innych względów będzie wolał pozostać przy swoich. Czasami redaktor może źle zrozumieć intencje autora albo zwyczajnie przeoczyć, że jego poprawka jest niezasadna, bo nikt nie jest doskonały. Bywa też i tak, że nie gra chemia między autorem a redaktorem. Redaktor obiektywnie poprawia tekst w sposób właściwy, ale autor odbiera zmiany jako niepasujące do jego utworu.

To wszystko w przypadku redaktorów kompetentnych, a przecież znacznie częściej ma się do czynienia z takimi, którzy reguły polszczyzny znają dość wybiórczo. Co więcej przy poprawianiu ani myślą sięgać do słowników, by upewnić się, że to autor się myli, a nie oni. I tak dowiadywałem się np. że mam pisać nazwy marek samochodów dużą literą albo imiesłowy z „nie” rozłącznie. Taki niekumaty redaktor jest naprawdę dużym nieszczęściem, bo, nie widząc błędów, a nie chcąc zostawić akapitu bez poprawek (żeby było widać, że pracował), poprawia tam, gdzie jest dobrze. Inni z kolei próbują pisać za autora. Poprawki w każdym zdaniu świadczą nie o tym, że autor nie potrafi pisać, tylko o tym, że redaktor nie rozumie, na czym polega redakcja.

Mam w ogóle wrażenie, że do tego zawodu trafiają ludzie, którzy nigdy nie powinni go wykonywać albo ze względów charakterologicznych, albo dlatego, że wykonują go z musu, a tak naprawdę sami chcieliby tworzyć. Ze względu na podrzędną rolę (podrzędną w sensie hierarchii, bo zawód redaktora jest szalenie potrzebny, a dobry redaktor to skarb) nie jest to zajęcie dla osób o rozbuchanym ego, tymczasem na okrągło spotyka się redaktorów, którzy zachowują się, jakby zasiadali na królewskim tronie. Druga strona medalu jest taka, co zauważyłem, kiedy sam chciałem zlecić redakcję, że większość ludzi traktuje ją jako zajęcie doskonale pozwalające uzupełnić domowy budżet, zajęcie, do którego można zgłosić się jak do sprzątania, bo przecież każdy to umie. W efekcie, kiedy oddajemy tekst do redakcji w ciemno, a nie wybranemu i sprawdzonemu przez nas redaktorowi, nasze szanse trafienia na dobrego są mniejsze niż większe.

Wszedłem na stronę Biblionetki, żeby zapoznać się ze wspomnianym we wstępie regulaminem Działu Recenzji: „Jest to podstawowy dział BiblioNETki i zarazem jej wizytówka, dlatego przestrzeganie obowiązujących w nim zasad (…) oraz poszanowanie praw autorskich mają ogromne znaczenie”. Skoro poszanowanie praw autorskich ma tak ogromne znaczenie, to dlaczego Biblionetka nie szanuje praw autorów recenzji?