Pisarz, self-publisher, grafoman

Pokuszę się jeszcze raz o zdefiniowanie pojęcia „pisarz”, bo moja wcześniejsza wypowiedź na ten temat wywołała oburzenie i polemiki niespełnionych twórców.

Pisarza zdefiniowałbym jako osobę, która:
1) potrafi napisać powieść (lub inne dzieło literackie, ale zawężam dla prostoty wywodu);
2) napisze ją;
3) napisany utwór wyda.

Niby definicja prosta, ale tylko drugi punkt jest jednoznaczny. Łatwo rozróżnić między powieścią istniejącą a nieistniejącą czy niedokończoną. Kryterium „potrafi napisać” jest już płynne. Czy powieścią będzie utwór, którego co drugie zdanie zawiera błędy gramatyczne i stylistyczne, z nielogiczną i niespójną, a mówiąc kolokwialnie, nietrzymającą się kupy akcją? Moim zdaniem nie. Powieść, by ją za takową uznać, musi spełniać pewne wymogi warsztatowe.

Wydanie powieści jest oczywistym warunkiem uznania jej autora za pisarza. Nikt nie nazwie pisarzem człowieka, który po napisaniu schował swój utwór do szuflady, choćby to była rzecz na miarę Nobla. Problem w tym, że wskutek zmian w technologii produkcji książki przedefiniowaniu musi ulec pojęcie „wydać powieść”. Do pojawienia się druku cyfrowego za wydanie uważano po prostu wydrukowanie książki. Było to uzasadnione, bo za każdym razem stał za tym zamiar dotarcia z książką do czytelnika. Ponieważ druk nakładów poniżej pewnego progu się nie opłacał, takie wydanie stanowiło dość kosztowne przedsięwzięcie i każdy, kto się na nie decydował, musiał powalczyć choćby o częściowy zwrot wyłożonych pieniędzy. Oczywiście nie mógł na ten zwrot liczyć, jeśli opublikowałby powieść niespełniającą określonych wymogów warsztatowych, więc takie odrzucał. Czyli wydanie książki było jednocześnie potwierdzeniem, że autor spełnia warunek pierwszy.

W tej chwili możliwy jest tani druk minimalnego nakładu, co sprawia, że książkę można drukować w innym celu niż dotarcie z nią do czytelnika. A skoro tak, to utożsamianie druku książki z jej wydaniem przestało być zasadne. Sam autor może sobie wydrukować dziesięć egzemplarzy i rozdać je rodzinie i znajomym. Niewiele to się różni od trzymania maszynopisu w szufladzie i wypożyczania go tejże rodzinie i znajomym. Ale to oczywiście odosobnione przypadki, natomiast na dużą skalę działają firmy, które „wydają książki” za pieniądze autorów, źródłem zysku nie jest jednak sprzedaż książek, tylko różnica między ceną druku a kwotą, jaką musi wysupłać autor. To powoduje, że taka firma nie widzi potrzeby docierania do czytelnika, jakość tekstu zupełnie jej nie interesuje, a więc nie wiemy, czy autor, który za jej pośrednictwem opublikował powieść, spełnia warunek pierwszy.

Luiza Dobrzyńska w polemice ze mną stwierdza, że nie ma różnicy między takimi firmami a normalnym wydawnictwami, bo jedne i drugie kierują się chęcią zysku. Chociaż może niesłusznie napisałem, że w polemice ze mną, bo pani Dobrzyńska zrejterowała po mojej odpowiedzi na jej komentarz i uznała, że polemikę lepiej podjąć tam, gdzie może nie zajrzę. Dobrzyńskiej dzielnie sekunduje jakaś Jola, która stara się mnie zdyskredytować, twierdząc, że po „Niepełnych” (którzy podobno zrobili klapę; ciekawi mnie, skąd pani Jola to wie, i dziwi, że klapa zrobiła ze mnie rozpoznawalnego pisarza) nikt nie chciał wydawać moich książek i sam muszę to robić. Ponieważ ustalenie, że następne dwie książki wydałem w normalnych wydawnictwach, nie powinno nawet osobie ociężałej umysłowo zająć więcej niż pięć minut, jest to świadome, ordynarne kłamstwo. Kłamstwo, które bynajmniej mnie nie dyskredytuje, ale czego pani Jola nie jest w stanie dostrzec. O tym jednak później. Wróćmy do twierdzenia Dobrzyńskiej: jest ono tak samo mądre, jak twierdzenie, że nie ma różnicy między człowiekiem wychodzącym do pracy a kieszonkowcem udającym się do zatłoczonego tramwaju. Obaj idą zarobić.

Dobrzyńska robi długi wykład, że tradycyjne wydawnictwa uległy komercjalizacji. Jakby self-publisherzy pisali prozę wysokoartystyczną i dlatego nie byli przez nie przyjmowani. Tymczasem gros self-publisherów tworzy w gatunkach przez wydawców preferowanych: fantasy, kryminał, tzw. powieść kobieca. Nie więc komercjalizacja jest przeszkodą na drodze do normalnego debiutu, tylko fatalna jakość tekstów. Bo najgorszy chłam wydawany przez normalne wydawnictwa jest na dużo wyższym poziomie niż książki publikowane przez wydawnictwa „ze współfinansowaniem”. Dlatego właśnie, że istnieje selekcja, a utwory, które zostały przyjęte, są redagowane i poddawane korekcie. Wydawnictwa mogą publikować pornografię, ale będzie to pornografia wywołująca podniecenie, pornografia publikowana przez self-publisherów będzie w większości śmieszyć. Poza tym komercjalizacja wcale nie zabiła literatury lepszej, ambitnej. Jakoś nie ma kłopotów, żeby znaleźć książki, które można by nominować do Nike czy Angelusa. I jakoś nie są to książki self-publisherów. Nieprawdą jest też, że książki lepsze i trudniejsze nie mogą się dobrze sprzedać, więc wydawnictwa i z takimi próbują trafić w rynek. Poza tym autorzy tekstów wysokoartystycznych mogą liczyć na niszowe oficyny działające dla idei.

Firma self-publishingowa (przestańmy wreszcie te twory nazywać wydawnictwami, bo to żadne wydawnictwa nie są) ma jedną ideę: zarobić, dając autorowi złudzenie, że jego książka została wydana. Tekst surowy, nakład minimalny, dystrybucja nieistniejąca, promocja pozorowana.

Ponieważ tak to wygląda, uważam, że pojęcia „własnym sumptem” i „self-publishing” przestały się pokrywać. Osoba wydająca własnym sumptem stara się zachować wszystkie wydawnicze standardy: ma przyzwoity tekst (przy czym on jest obiektywnie na przyzwoitym poziomie, a nie w przekonaniu autora), poddaje go zewnętrznej redakcji i korekcie (podczas gdy self-publisherom wydaje się, że sami mogą zredagować swoją książkę, do tego nawet nie wiedzą, co to jest redakcja, i notorycznie nazywają ją korektą), drukuje taki nakład, by książka rzeczywiście zaistniała na rynku. To wszystko dużo kosztuje, więc trzeba spore pieniądze zaryzykować i ciekawe, że grafomani takiego ryzyka nie podejmują. Własnym sumptem wydają lub wydawali pisarze, którzy przeszli weryfikację na normalnej ścieżce wydawniczej: Katarzyna Grochola, Olga Tokarczuk, Monika Szwaja, a z mniej znanych Władysław Zdanowicz. Ja też ją przeszedłem i dlatego zarzuty pani Joli są bez sensu. Nawet gdybym teraz publikował samodzielnie, nie byłoby to sprzeczne z moją opinią, że self-publisherzy to nie pisarze.

Kim w takim razie są? Autorami swoich tekstów i self-publisherami. Tyle. Określenie „self-publisher” jest neutralną informacją, z kim mamy do czynienia. Z człowiekiem, który ma pisarskie ambicje, ale niepotwierdzone umiejętności. Założenie, że wszyscy self-publisherzy są grafomanami, będzie nieuprawnione. Coraz częściej utalentowane osoby idą do firm self-publishingowych ze swoją pierwszą książką. Bo śpieszy im się z debiutem, bo nie odróżniają takiej firmy od normalnego wydawnictwa, bo nie znają kosztów wydania książki i myślą, że współfinansowanie rzeczywiście oznacza „współ”, co daje im przekonanie, że ktoś uznał ich książkę za wystarczająco dobrą, by w nią zainwestować. Ale im ktoś dłużej jest w takiej firmie, tym większe prawdopodobieństwo, że grafoman. Bo jeśli ktoś potrafi pisać, to szybko z niej ucieka. Grupą docelową tego biznesu są grafomani, a co za tym idzie, będą oni stanowić większość autorów takiego „wydawnictwa”.

Co z koronnym argumentem self-publisherów, że pisarzy robią z nich czytelnicy? Bo jeśli ktoś ma czytelników, którzy go cenią, musi być uznawany za pisarza. Zacznijmy od tego, że nakłady książek self-publisherów to 200-300 egzemplarzy. Jeśli się z tego sprzeda pięćdziesiąt, mówimy o bestsellerze. Nie każdy, kto książkę kupił, ją czyta. Czytelników bibliotecznych self-publisherzy nie mają, bo przecież nikt rozsądny nie będzie jechał do Warszawy czy Krakowa, by w Bibliotece Narodowej lub Jagiellońskiej zapoznać się na przykład z dziełem pani Dobrzyńskiej, a w zwykłych bibliotekach jej książek nie ma. Idźmy dalej. Większość czytelników nie formułuje opinii o przeczytanych książkach, więc nie wiemy, czy uznają je za dobre, czy nie. Zostaje grupka osób, które książkę przeczytały i poinformowały, że się nią zachwyciły. To naprawdę za mało, by uznać, że self-publisher ma czytelników, którzy go cenią. Zwłaszcza jeśli obejrzymy sobie skład takiej grupki. Można to prześledzić na przykładzie „Kawalkady” Luizy Dobrzyńskiej. Autorka bloga Książka na każdy dzień uznaje powieść za „dość słabą”. Odpór dają jej w komentarzach Pola Pane, self-publisherka podobnie jak Dobrzyńska, dwa anonimy, które udają różne osoby, ale stawiają ten sam absurdalny zarzut, że blogerka nie przeczytała uważnie książki (treść recenzji jednoznacznie dowodzi czegoś przeciwnego), a przy okazji nie mogą się powstrzymać, by nie zareklamować Fundacji Oscar (albo Oskar, bo fundacja nie może się zdecydować, jaką ma nazwę), która mocno evanartowych autorów promuje, i wreszcie blogerka Claire. Zaglądamy na jej bloga, recenzja rzeczywiście pozytywna, ale nabieramy wątpliwości, czy osoba, która relacjonuje, że połowa planety jest „nieczynna” i że bohaterka chce „osiedlić” Drogę Mleczną, ma jakiekolwiek kwalifikacje do oceny poziomu publikacji. Kontynuujemy poszukiwania. W serwisie Czytajmy polskich autorów „Kawalkadą” urzekającą polszczyzną („Akcja powieści umieszczona w środowisku organicznym powierzchniowo, kulturowo i liczebnie wymusza na ich bohaterach zachowania nietypowe i dotychczas niestosowane”) zachwyca się nie kto inny, jak organicznie i kulturowo powiązany przez swój język z Evanartem autor tegoż „wydawnictwa” Endru Atros. Oprócz Atrosa laurkę „Kawalkadzie” wystawia Marta Grzebuła, również „pisarka” Evanartu.

Jak widać, w słowie „self-publisher” należy akcentować człon „self”. Sami się wydajemy, sami swoje rzeczy czytamy, sami się nimi zachwycamy. Samopisarstwo samowystarczalne.